Old-fashioned repressive regimes are typically obsessed with regulating and micro-managing artistic expression, be they communist or fascist. In liberal democracies of various stripes, governments have long known that it benefits them to be seen as generous patrons of the arts, and to interfere as little as possible in the detail, not least because they have committed themselves to freedom of expression as one of the pillars on which their legitimacy rests.
Thailand, unfortunately, is firmly stuck in the 20th century, and fascism has been an enduring political force since a measure of democracy was introduced with the abolition of the absolute monarchy in 1932. The country’s dictators over the decades have always been to a greater or lesser extent fascists, from ‘Por’ Phibulsongkram to Thaksin Shinawatra to the current, military-enabled prime minister.
In the last century, they had it easy. By favouring certain ‘national artists’ and generally keeping education limited to rote-learning, they effectively stunted artistic development in Thailand, which resulted in a twee kind of official, often religiously inflected kitsch that avoided the excesses of Soviet or fascist realism but risked little or nothing.
In a global world, this has become less easy as artists grow more aware of developments in the wider world, and a more strident fascist or Stalinist climate of fear and oppression is employed by the increasingly authoritarian regime, with plainclothes goons, dawn raids, abductions and all the rest, to suppress not just open political dissent but anything that smells like it in the artistic field. Curators are being raided, musicians arrested.
The arrival of COVID-19 has proven that the atomising, disruption and community-destroying trends that existed before are exacerbated, and legitimised, by efforts to fight the pandemic, and that the powers-that-be are taking advantage of it to enact measures that enable them to advances their goals.
Many Thai students and young people have nonetheless come out to fight for the rights, liberty and equality of every person in Thailand. Their peaceful protests and desire for bold reforms pose painful questions for the older generation: whether it may not at long last be time to come out of their shells and express their political stance, even if that means jeopardising their career – or, conversely, whether resisting the tyranny of politics in contemporary art remains an honourable position.
‘What Lies Beneath’ is the first political art exhibition created by four Thai artists, born between 1973-1976, whose main profession is in academia and the civil service (in Thailand the two have never been entirely separate).
This exhibition of four sets of artworks created in 2018-2020 uses various media: drawing, graffiti, installation and painting. They explicitly address social and political issues in Thailand, from forced disappearances to the creeping climate of fear, from political speculation to the frustrations the artists themselves experience. The main objective of the exhibition is to rise above fear and display an artistic output with complex articulative processes in a distorted reality.
ระบอบการปกครองอำนาจนิยมล้าสมัยไม่ว่าจะคอมมิวนิสต์หรือฟาสซิสท์หมกมุ่นอยู่กับการกำหนดกฎเกณฑ์และการควบคุมการแสดงออกทางศิลปะทุกรายละเอียด แต่รัฐบาลในระบอบประชาธิปไตยเสรีนิยมรู้มาเนิ่นนานแล้วว่าควรจะมีภาพลักษณ์เป็นผู้อุปถัมภ์ศิลปะเสรีที่แทรกแซงน้อยที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพราะได้สัญญาเสรีภาพการแสดงออกให้กับประชาชนซึ่งเป็นเสาหลักแห่งความชอบธรรมของระบอบปกครองประชาธิปไตย
อนิจจาที่ประเทศไทยยังคงใช้ชีวิตอยู่ในศตวรรษที่ 20 โดยมีผู้มีอำนาจเป็นแรงผลักทางการเมือง ตั้งแต่มีการอภิวัฒน์สยามเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ในปีพ.ศ. 2475 ผู้นำของประเทศตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมายังคงสมาทานแนวทางการปกครองแบบฟาสซิสต์ไม่มากก็น้อย ตั้งแต่จอมพลป. พิบูลสงคราม ทักษิณ ชินวัตร และนายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันที่มีกองทัพช่วยผลักดัน
ในช่วงศตวรรษที่ผันผ่าน อำนาจพวกเขาครอบงำง่ายดายด้วยการเชิดชู “ศิลปินแห่งชาติ” บางคนและจำกัดการศึกษาไว้เพียงการท่องจำ หยุดชะงักการพัฒนาศิลปะในประเทศไทยให้กลายเป็นผลงานไร้ค่าที่หันเหตามศรัทธาแห่งการชักนำโดยผู้มีอำนาจ กลายเป็นศิลปะทางการที่ละเลยความเป็นจริงของอำนาจนิยมฟาสซิสต์อันเอ่อล้นที่ไร้ค่าไร้ราคา
หากทว่าในบริบทแห่งโลกสมัยใหม่ การจำกัดเป็นไปได้ยากขึ้นเพราะศิลปินตระหนักถึงการพัฒนาที่เกิดขึ้นในโลกกว้าง และระบอบเผด็จการใช้บรรยากาศอำนาจที่กดทับความกลัวและกดขี่ผ่านเจ้าหน้าที่รัฐในคราบอันธพาล การบุกจับยามวิกาล และการลักพาตัวแทนเพื่อควบคุมไม่เพียงการวิจารณ์ทางการเมือง แต่สิ่งใดก็ตามที่มีแม้เพียงร่องรอยของการวิพากษ์วิจารณ์ในวงการศิลปะ
การระบาดของโควิด-19 ทำให้แนวทางการทำลายล้าง ขัดขวาง ด้อยค่างานศิลปะ แถมยังทำให้คำสั่งเหล่านี้ถูกกฎหมายภายใต้อำพรางของการต่อสู้โรคระบาด ฉกฉวยอำนาจในมือออกมาตรการเพื่อบรรลุผลทางการเมือง
ถึงกระนั้น นักเรียนไทยและเยาวชนก็ตบเท้าออกมาเรียกร้องสิทธิ เสรีภาพและความเสมอภาคให้แก่ทุกคนในประเทศไทย การประท้วงอย่างสันติและการเรียกร้องการปฏิรูปอันหาญกล้าตั้งคำถามอันเจ็บปวดแก่คนรุ่นใหญว่าถึงเวลาแล้วหรือยังที่จะออกจากเกราะกำบังเพื่อยืนหยัดทางการเมือง ถึงแม้ว่าจะต้องแลกมาด้วยโอกาสทางหน้าที่การงาน หรือ คำถามว่าการต่อต้านเผด็จการการเมืองในศิลปะร่วมสมัยเป็นตำแหน่งที่น่ายกย่องหรือไม่
“ลับหลัง” เป็นงานแสดงศิลปะทางการเมืองครั้งแรกโดยศิลปินที่เกิดระหว่างช่วงปีพ.ศ. 2524 – 2527 ผู้มีอาชีพหลักในแวดวงวิชาการและราชการ (ในประเทศไทย ทั้งสองตำแหน่งนี้แทบไม่เคยแยกขาดจากกัน)
นิทรรศการของงานศิลปะทั้งสี่ชุดนี้สร้างในปีพ.ศ. 2561 – 2563 โดยใช้สื่อหลากหลาย ทั้งภาพเขียน กราฟฟิตี้ ศิลปะจัดวาง และงานภาพวาด ของพวกเขาสื่อสารประเด็นทางสังคมและการเมืองของประเทศไทยโดยตรงตั้งแต่เรื่องการถูกบังคับให้สูญหายหรืออุ้มหาย ถึงบรรยากาศแห่งความน่าสะพรึงจากการติดตามการเมืองถึงความอัดอั้นใจที่ศิลปินเหล่านี้ประสบด้วยตัวเอง เป้าประสงค์หลักของนิทรรศการนี้คือการหลุดพ้นจากความกลัวและแสดงผลงานทางศิลปะภายใต้กระบวนทางความคิดและการสื่อสารอันซับซ้อนในความเป็นจริงอันบิดเบือน
Art is a powerful tool for freedom and resisting power or to support power itself. However, in a society ruled by a dictatorship that doesn't care about the voices of others, the art of resistance is difficult to do freely, even the intention to resist is discredited by the corrupt authoritarian. Therefore, art in tyrannic society has never performed its function perfectly. It can only make noise in the cracks of its smallest freedom. Sometimes, the threat is so terrifying hiding any political attitudes is a must or even outright escape becomes neccessary.
Fear is an interesting issue for art creation in the current, unusual Thai political context (2020). Fear has shaped the half-communicative characteristics of artworks that criticize and oppose the state power, politics, and political institutions. As our freedoms are monitored by the state, artists have constructed identities that are incompatible with their original, true nature that cannot address political issues directly. The reason behind this stealth is that the right to speak is limited, and may impact their employment or the individuals around them, who could put them in danger to the injustice of the powers that be.
However, such fear is not a total fear that completely suppresses artistic communication from those who work under the supervision of the government. Living as a government official has created an interesting state of art practice.
However, fear cannot suppress artistic communication from those who work in the government’s organization. Being in the government’s organization has created an interesting state of the art operation. There are layers of suppression, something that the artists themselves can not communicate honestly through art or other forms of expression. How the artists interact with the censorship of the government’s organization shapes a unique artistic operation.
But this condition does not stop them from expressing a message to resist the justice of the state. An artistic operation in such a small place might create such a huge impact that it brings about change.
Now, it is the stories of social and political insanity within the arts by artists who play another role as government officers whether under the university organization, teachers or academics of the university departments. Inevitably, the state power dominates these organizations. These artists are the cogs within the organization—therefore, to communicate against or fight the organization seems impossible. Due to the enormity of the organization’s power, art that contrast explicitly against the status quo politically seems to be impossible.
The solution turns out to be interesting — with an artistic practice that plays with the avoidance of direct power struggle, with an ongoing thought process that does not execute the confrontational message directly. This oblique distortion is what the state gives to society and which, in turn artists give back to the state and society.
ศิลปะคือเครื่องมือเเห่งเสรีภาพที่มากล้นไปด้วยพลัง ไม่ว่าจะในมิติของการรับใช้หรือต่อต้านอำนาจ หากเเต่สังคมที่ปกครองด้วยอำนาจเผด็จการที่ไม่สนใจใยดีการส่งเสียงของอีกฝ่าย การเเสดงออกทางศิลปะที่มีประเด็นต่อต้านอำนาจนั้นยากจะทำได้อย่างเสรี หรือถูกวิชามารต่างๆทำให้การเเสดงออกนั้นหมดความชอบธรรม ศิลปะในสังคมเผด็จการไม่เคยทำหน้าที่ได้อย่างสมบูรณ์เเบบ ทำได้เเค่เพียงส่งเสียงในซอกหลืบของเสรีภาพอันน้อยนิดในปัจเจคบุคคล หรือไม่ก็ถูกทำให้กลัวจนหลีกหนีหรือหลบเลียงการเเสดงออกที่มีทัศนคติใดๆเกี่ยวกับการเมือง
ว่าด้วยความกลัวนี้คือประเด็นที่น่าสนใจของการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะที่อยู่ในบริบททางการเมืองไทยในยุคสมัยที่รัฐวิปลาส ความกลัวได้สร้างลักษณะเฉพาะของผลงานศิลปะที่มีเนื้อหาเกี่ยวโยงกับการเมือง/สถาบันในลักษณะของการต่อต้านกับอำนาจรัฐที่มีลักษณะการสื่อสารครึ่งๆกลางๆ เนื่องด้วยเสรีภาพของเราถูกปิดกั้นเเละจับจ้องด้วยรัฐ ซึ่งส่งผลให้ศิลปินมีกระบวนการสร้างตัวตนใหม่ที่ซ้อนทับกับตัวตนเดิมที่ไม่สามารถจะกล่าวถึงประเด็นทางการเมืองอย่างตรงไปตรงมา ซึ่งอาจเป็นเพราะประเด็นที่จะพูดนั้นส่งผลต่อหน้าที่การงานที่เป็นอยู่ หรือบุคคลรายรอบซึ่งอาจทำให้พวกเขามีภัยอันตรายต่อความอยุติธรรมของกฏหมายที่บิดเบี้ยวได้
อย่างไรก็ตามความกลัวดังกล่าวก็มิได้เป็นความกลัวที่กดทับการสื่อสารของการเเสดงออกทางศิลปะ ผู้ซึ่งทำงานภายใต้การกำกับดูเเละของรัฐ การที่อยู่ภายใต้การดำรงชีพด้วยหมวกเจ้าหน้าที่ของรัฐที่มาครอบเรามันได้สร้างภาวะของการเเสดงออกทางศิลปะที่ค่อนข้างจะน่าสนใจ ซึ่งเป็นการเเสดงออกของเเต่ละบุคคลที่มีกระบวนการซ้อนทับบางอย่างที่อาจไม่ชัดเจน ตรงข้ามกับภาพลักษณ์ที่เห็น หรืออาจมีการผสมผสานจนเข้าไปอยู่ในทุกขณะจิตที่เเสดงออกมา ซึ่งเเต่ละคน เเต่ละภาวะย่อมมีความจำเป็นในมิติของปัจเจคบุคคลทั้งนั้น
เเต่สิ่งที่กล่าวมานั้นไม่ได้เป็นเงื่อนไขในการเเสดงออกของสาระการต่อต้านในความไม่ชอบธรรมที่รัฐมอบให้เเก่ประชาชนน้อยเเต่อย่างใด การเเสดงออกทางศิลปะที่มีพื้นที่เสรีภาพอันน้อยนิดในสังคมนี้อาจสร้างสายฟ้าฟาดลงในคำ่คืนที่มืดมิดเเต่ทรงพลังกว่าเเสงไฟในยามอาทิตย์ส่อง
ในครั้งนี้คือการสื่อสารถึงเรื่องราวความวิปลาสต่างๆทางสังคมการเมืองด้วยศิลปโดยศิลปินที่มีบทบาทหน้าที่อีกด้านหนึ่งคือพนักงานในกำกับรัฐที่อยู่ภายใต้องค์การมหาวิทยาลัยมีทั้งอาจารย์/นักวิชาการของหน่วยงานในมหาวิทยาลัย ซึ่งเเน่นอนอำนาจของรัฐได้ครอบงำองค์กรอย่างมหาวิทยาลัยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ศิลปินทั้งหลายเหล่านี้เป็นดั่งฟันเฟืองในการสื่อสารเเละต่อกรกับองค์กรเเต่เนื่องด้วยความใหญ่โตของอำนาจดังกล่าวนี้เองการร้องตะโกนด้วยศิลปะที่มีความเห็นต่างทางการเมืองกับต้นสังกัดนั้นอาจเป็นไปได้ยาก หรือแทบเป็นไปไม่ได้เลยในพื้นที่ดังกล่าว
อย่างที่กล่าวมาข้างต้นปัญหาดังกล่าวได้กลับกลายเป็นสิ่งที่น่าสนใจด้วยการเเสดงออกทางศิลปะ การหลบเลี่ยง การต่อลองกับอำนาจ การเย้ยหยันกับความกลัวดังกล่าวได้สร้างศิลปะที่มีกระบวนการคิดที่ไม่ได้จบเเค่การเเสดงออกทางศิลปะอย่างตรงไปตรงมา สิ่งที่เกิดขึ้นเกิดจากความผิดเพี้ยนที่รัฐที่สังคมมอบให้ เเละศิลปะก็จะมอบให้รัฐเเละสังคมเช่นกัน.
กฤษฎา ดุษฎีวนิช
